- Date : April 2017 | Spiraal Poppenhuis
- Featured Project : Spiral Dollhouse
1:12 Schaal – Verbeeldingskracht in zorgarchitectuur – ArtEZ Press – the Spiraal Poppenhuis
Door Peter Masselink en anderen
Het poppenhuis als schaalmodel
Traditionele poppenhuizen zijn vaak een weerspiegeling van een bepaalde werkelijkheid. Het staat in verhouding tot de dingen die we kennen. Maar wat als een kind die relaties nauwelijks of helemaal niet waarneemt, bijvoorbeeld door ziekte ? Hoe moet het poppenhuis veranderen om nog recht te doen aan de beleving van deze kinderen? Achttien architecten zijn deze uitdaging aangegaan en hebben een poppenhuis ontworpen en gebouwd voor kinderen met een ernstige energiestofwisselingsziekte. Deze huizen hebben een volledig andere betekenis en verschijningsvorm dan de pronkpoppenhuizen van rond 1750 of de weinig aan de fantasie overlatende hardplastic Barbiehuizen. Ze bieden nieuwe mogelijkheden, brengen de wereld in bed of laten door een krachtig beeld zien wat het hebben van zo’n ziekte betekent.
Poppenhuizen en hun betekenis
De bijzondere poppenhuizen zijn verzameld in deze publicatie. Iedere architect heeft daarin zijn eigen visie omschreven. Daarnaast bevat het boek stukken van Jet Pijzel-Domisse (oud-conservator Haags Gemeentemuseum) en Ko Jacobs (directeur ArtEZ Academie van Bouwkunst). Daarmee wordt de betekenis van poppenhuizen aan de hand van onze geschiedenis geduid en krijgt deze nieuwe verzameling betekenis met een ontroerende link naar kinderen met een ziekte.
Werelden van Overgave – Een geschiedenis van het Poppenhuis
Door Ko Jacobs (een excerpt)
Poppenhuizen; zo gauw het woord valt, heeft iedereen zijn eigen herinneringen en associaties. Het scala aan poppenhuizen is bijna oneindig; het loopt van goed beschermde en bewaarde poppenhuizen in musea naar veelkleurig speelgoed in allerlei soorten en maten. Er zijn sterk esthetisch vormgegeven (vaak houten) poppenhuizen en er zijn exemplaren die in materialiteit en vormgeving de onbezonnenheid van de kinderhand moeiteloos kunnen doorstaan.
De associaties die het poppenhuis oproept, zijn weliswaar individueel van karakter, maar ze zijn ook gevormd door de cultuur waarin we zijn opgegroeid en waarin we leven. En omdat we ons met deze publicatie in een ‘architectonisch circuit’ bevinden, zal het poppenhuis ongetwijfeld ook associaties met bouwpakketten en maquettes oproepen.
Poppenhuizen en architectuur
In dit essay worden enkele raakvlakken tussen ‘poppenhuizen’ en ‘architectuur’ verkend om uiteindelijk te belanden bij het pleidooi waar dit boek om gaat. Het pleidooi om alle associaties achterwege te laten wanneer het gaat om de verzameling poppenhuizen die in het project van Peter Masselink zijn gemaakt. Vergeet de individuele associaties en schakel de filters uit die onze rationele en functionele indeling van tijd en ruimte bepalen. Denk de indeling van seconden, minuten, uren, dagen weg, evenals die van de drie dimensies en het perspectief. De poppenhuizen tonen dan hun ware rijkdom en verbeeldingskracht. Het zijn werelden waaraan de beschouwer zich – net als Sverre, met wie dit project begon – met ongefilterde oren en ogen kan overgeven.
Maquette
Het poppenhuis is een vorm van architectuur op schaal, zoals de maquette dat ook is. De maquette is een vertrouwd middel voor de architect om de opdrachtgever en andere betrokkenen. Het is een manier om een beeld te geven van het nog te realiseren project. De maquette toont hoe een bouwwerk er in zijn verschijningsvorm uit gaat zien. Afhankelijk van het project is de maquette vaak demontabel om inzicht te geven in de ruimtelijke organisatie van het interieur en de atmosfeer van de ruimtes. De maquette probeert een getrouw beeld van de toekomstige situatie op te roepen. Het doet echter door de kleine schaal wel een beroep op het voorstellingsvermogen van de beschouwer. Niet alleen via de maquette, maar ook in de technische tekeningen van een bouwproject communiceert de architect op schaal. Afhankelijk van de aard van de tekening en de fase waarin het ontwerp zich bevindt, kan die schaal variëren. Maar de schaal maakt onmiskenbaar deel uit van het metrieke stelsel (1:100, 1:50, 1:20, 1:10 etc.).
Domicilie
De eerste halteplaats op onze beperkte tocht door de architectuur van poppenhuizen is de letterlijke interpretatie van het woord poppenhuis: een domicilie voor poppen, niet als speelgoed, maar als vaste verblijfplaats voor de poppen. Een onverstoorbare wereld voor de poppen, zoals die vaak in de 17e en 18e eeuw voorkwamen, in de periode voordat het poppenhuis vooral als speelgoed ging functioneren. Een dergelijke drie-dimensionale vitrine voor poppen komt tegenwoordig niet zo heel veel meer voor. Onlangs werd echter het “Spiral Doll House” door Architecture BRIO uit Mumbai ontworpen voor een piloot die het liet maken voor zijn partner, ook piloot, die Barbie-poppen verzamelde.
Spiral Dollhouse
Het Spiral Doll House is aan alle vier de zijden opengewerkt om de Barbies goed te kunnen verplaatsen. In het centrum van het huis zit een constructief kruis, dat het huis in vieren deelt. De vloeren liggen op verschillende hoogtes, zodat een spiraalvormig effect ontstaat. In het centrale kruis zijn ook openingen gemaakt om ruimtes met elkaar te verbinden. Schuifdeuren kunnen echter die openingen sluiten. Het uitgangspunt voor de schaal van het Spiral Dolle House is de schaal van Barbie: 1:6. De schaal die bij poppenhuizen wordt gehanteerd, is vrijwel nooit gerelateerd aan het metrieke stelsel. Bij het Queen’s Dolls House van Lutyens werd al vermeld dat de ‘koninklijke schaal’ van ‘one inch to the foot’ (1:12) werd toegepast. Deze schaal is voor poppenhuizen (bedoeld voor volwassenen) het meest gebruikt. Het vormde ook een richtlijn voor de poppenhuizen in deze publicatie.
Ongelijke Schaal
Poppenhuizen die en masse worden gemaakt als speelgoed voor kinderen zijn vaak op schaal 1:18. Dinky Toys, de populaire speelgoedautootjes uit de jaren ’50 en ’60, hadden de schaal 1:43. Bij een ander merk van speelgoedauto’s, Matchbox, werd geen vaste schaal gehanteerd, maar werd ieder exemplaar zo verschaald dat het in een luciferdoosjes paste. Barbie heeft weer een andere schaal, zoals we al eerder zagen, namelijk 1:6. Het huis voor de Barbie-verzameling “Spiral Doll House” blijkt echter twee schalen te hanteren. In de hoogte 1:6 en in de breedte en diepte 1:13. Het is een smal en hoog huis met een kleine ‘footprint’. Het huis volgt de vervorming van Barbie. De schalen die bij speelgoed worden toegepast hebben dus eigen regels en normen, die niet overeenkomen met de technische en metrieke schalen van de architectuur.